Borcun iadesinde hakkaniyetli ölçü ne olmalıdır?

Konu şudur: Bir yakınınız sizden yirmi bin lira borç ister. Hak geçmesin diye de altına ya da dövize endekslenmesini de rica eder. Malûm, yüksek enflasyon sebebiyle borç verilen paranın, iade edildiği zamanda değerinin kaybolmaması ya da en azından korunması için bir takım çare aranır.  
Geçenlerde bir dostum arayarak bu konuda yardımcı olmamızı rica etti. Kendisine İslâm’da Kuyumculuk isimli kitabımızın hazırlık safhasında hocalarla yaptığımız görüşmeler ve okumalarımızla elde ettiğimiz bilgi çerçevesince bilgi vermeye çalıştık. 
Borç verilen emtianın, aynı cins olarak iade edilmesi esastır. Elma verip armut almak, borç verip almak değil bir mübadeledir, değiş tokuştur. Borç verilen doğrudan para olursa bu durumda aynı cins ve miktar olarak iade edilmelidir, bu da doğrudur ama burada borcun verildiği zamanki o paranın alım gücünün, borcun iade edildiği günkü alım gücü ile aynı olmayacağından borç verenin aleyhine bir kayıp söz konusudur. Bu da yardımlaşmayı kırmaktadır. 
Buna çözüm olarak altına ya da dövize endekslemek, ilk akla gelendir. Ancak uzak-yakın geçmişte yaşanan anormal derece fiyat artışları bu çözüm yolunun doğruluğunu şüpheli hâle sokmaktadır. 
Yaşanan tecrübeler gösterir ki, altın ve döviz fiyatının neredeyse ikiye üçe katlar derecede yükselmesi ve takip eden günlerde ise tam tersine tepetakla geriye gelmesi veren ve alan için şaibeli sonuçlara sebep olmuştur. Bu hareketlilikte zulüm ve adaletsizlik, ister istemez olmaktadır. Dolayısıyla bu konuda güvenilir limanlarda zelzele yaşanır oldu.
Konya İlahiyatta öğretim görevlisi Prof. Dr. Orhan Çeker Hocamızı aradık ve yukarıdaki suali naklettik ve hemen ardından da altın veya dövize endekslemeyi anlatacaktık ki o çözümün yeterli ve hakkaniyetli olmadığını ifade eden şu izah ve çözüm yolunu anlattı. Mealen naklediyoruz:
Maalesef, yaşanan ani iniş çıkışlar altın ya da dövize endekslemenin hakkaniyetli bir çözüm olmadığını gösterdi. Bu probleme çare olarak Merkez Bankası’nın geçmiş dönemlerde Türk parasının değerini ifade eden bir programı var, ona göre hareket etmek gerekir. Diyelim ki, üç ay öncesi söz konusu borç para verildi ve bugün de iade edilecek. Merkez Bankası’nın o programından üç ay öncesi olan o günün paranın değeri öğrenilerek bugün o değeri koruyacak şekilde borcun iadesi yapılmalıdır. Burada rehber, Merkez Bankası’nın o programıdır. Aslında en güzel değer ölçen şey eşya fiyatları endeksidir. TEFE-TÜFE ortalaması alınarak değer kaybı tesbit edilirse en güzel yolu bu. Fakat Merkez Bankası programı da uygulanabilir. (1)
Diyanet İşleri Başkanlığı fetva kurulundaki konu ile ilgili kararlara ve alanlarında söz sahibi hocaların borç iadesinde paranın değer kaybını önlemek için enflasyon oranı kadar ilave etmenin, faiz sayılmayacağı tarzındaki bir hüküm de vardır. 
Borç alıp verme, sosyal hayatın yardımsever bağlarından biridir. Yaşanan bütün olumsuzluklara rağmen yardımlaşarak sıkıntıların aşılması imanın, törenin, insanlığın gereğidir.  
Yardım et ki, muhtaç olduğunda sana da yardım edilsin.
------------------------------------------------------------------------------------------
(1) - 20.12.2022 tarihli telefon görüşmesinden özet not.